مجاهدی با سلاحِ گرم شعر

____________________________________________________________________________________

 انگیزه ۱۵ اردیبهشت، سالروز تولد دوباره زنده یاد محمد علی مردانی

مجاهدی با سلاحِ گرم شعر

ر رضا اسماعیلی ر

     وقتی تاریخ باشکوه ادب پارسی را مطالعه می کنیم، به نام و نشان ادیبان و سخنوران بسیاری بر می خوریم که با وجود بهره مندی از قابلیت ها و توانمندی های ادبی سرشار - به هزار و یک دلیل - نتوانسته اند جایگاهی شایسته در ذهن و زبان نسل امروز برای خود فراهم کنند. به همین دلیل، ضربآهنگ نامشان در گوش مردم این روز و روزگار طنینی ندارد و در ذهن تاریخ، جز خاطره ای گنک و مبهم از آنان باقی نمانده است.

     سرنوشت زنده یاد محمدعلی مردانی نیز که به راستی و درستی از مجاهدان نستوه عرصه شعرانقلاب، دفاع مقدس و ادب آیینی بود، شبیه سرنوشت این گروه از سخنوران مهجور و محجوب است. چرا که امروز از آن پیرسفرکرده وادی ادبیات که علاوه بر پیری و پدری و پیشکسوتی، یکی از معلمان شعر انقلاب بود - با وجود بزرگی - کمتر نام برده می شود. علت این امر نیز کمیت آثار و گم شدن سروده های فاخر و ارجمندش در میان کثرت شعرهای خطابی، تعلیمی و تبلیغی است که به حکم ضرورت و نیاز در مقطع دفاع مقدس سروده است. و البته این حکم در مورد بسیاری از شاعران انقلاب صادق است، چنان که قیصر امین پور نیز در فرازی از «شعری برای جنگ» گفته است:«بگذار شعر من هم/ چون خانه های خاکی مردم/ خرد و خراب باشد و خون آلود/ باید که شعر خاکی و خونین گفت...» ولی اگر اهل انصاف باشیم، با بازخوانی آثار مردانی اذعان می کنیم که آن عارف وارسته و به حق پیوسته استحقاق بیش تری برای دیده شدن و شنیده شدن دارد. آثار ارجمندی چون: فروغ ایمان، پرتوی از خورشید، عصر انتظار، حریم عشق، خلوت دل، یوسف دل، مفاتیح نور ، نوای رزمندگان، و...

     و اما برای رونمایی از سیمای ادبی استاد مردانی و تبیین جایگاه واقعی او در عرصه شعر انقلاب و دفاع مقدس، شایسته است گزیده هایی از اشعارش در اختیار ادب دوستان قرار گیرد. اتفاقی که در سال 1380 افتاد. به این شکل که در سال های آغاز فعالیت انتشارات «نیستان» با اعلام آمادگی نویسنده و محقق ارجمند سید مهدی شجاعی و شاعر سفرکرده زنده یاد عریزالله زیادی، از دوست شاعرم محمود(سینا) سنجری که از ارادتمندان و هم نفسان ایشان بود خواهش کردم دستچینی از اشعار استاد را برای چاپ در اختیار انتشارات نیستان قرار دهد. به لطف الهی و قبول زحمت شاعر ارجمند سنجری، این اتفاق خجسته افتاد و دستچینی از اشعار استاد با عنوان «گزیده ادبیات معاصر، شماره 100» چاپ و منتشر شد.

ای که در کوی وفای دوست تنها می روی

مست وحدت در مقام قرب یکتا می روی

می روی تا در حریم کعبه بینی روی دوست

تا کنی آیینۀ دل را مصفا می روی

شسته ای از شوکت و مال و منال خویش دست

فارغ از اندیشۀ امروز و فردا می روی

راز وحدت بین در آن سامان که با شاه و گدا

یکزبان و یکدل و یکسان و یکجا می روی

حالیا تا محرم اندر کوی جانان گشته ای

با صفای دل بر محبوب یکتا می روی

پاک از نور حقیقت لوح دل کن چون کلیم

گر پی دیدار حق در طور سینا می روی

راه بس دشوار و شیطان سد راه است ای رفیق

هان مشو غافل که این ره بی محابا می روی

می کنی شب زنده داری در هوای روز وصل

گر نبینی مهر روی یار بی جا می روی

بانگ لبیک اجابت از لب دلبر خوش است

ورنه بیهوده است کاین پائین و بالا می روی

جامه تلبیس از تن دور کن گر چون مسیح

بر سر دار بلا از بهر مولا می روی

عاشقان را خلوت دل جایگاه دلبر است

بی جهت مجنون صفت در کوه و صحرا می روی

شو چو «مردانی» گدای ره نشین کوی دوست

کز پی دیدار آن ماهِ  دلارا می روی

هم دوش رزمندگان، در سنگر شعر

     «محمدعلی مردانی» از شاعران معتقد و باورمندی بود که با آغاز جنگ تحمیلی - علی رغم کهولت سن و مشکلات جسمی - بارها و بارها برای شعرخوانی به دیار عاشقان سفر کرد و بی هیچ اغراقی حضوری مستمر و تاثیرگذار در جبهه های نبرد حق علیه باطل داشت. او سرباز مخلص حضرت امام(ره) و دلداده انقلاب اسلامی بود و بی هیچ منتی حضور در جبهه ها را تکلیف خود می دانست. آن پیر فرزانه و روشن ضمیر برای تهییج رزمندگان با شعرهای حماسی، بیش از 1400 روز از عمر بابرکت خویش را در جبهه ها و در کنار رزمندگان حماسه آفرین اسلام سپری کرد. دکتر محمدرضا سنگری با تایید این نکته می گوید:«استاد ارجمند محمدعلی مردانی، از شاعران پرکار و پرشوری است که از پیش قراولان سرایش مدیحه و مرثیه زمان به شمار می آید. نیم قرن عاشقانه سروده است و هشت سال جبهه به جبهه همپای رزمندگان، شهادت و ایثار را تجربه کرده و سروده است. از همین روست که شعرش از آشنایان «عالم بسیجی» و از همسازترین سرودها با ضربان قلب عاشقان حسین(ع) است.»

(همراز مرغان سحر، یادمان استاد محمدعلی مردانی، تهران، سوره مهر، چاپ اول، 1381، صص 49 و 50.)

     در آیینه ابیات زیر این شور وشوق زایدالوصف برای حضور در جبهه ها و همسنگری با رزمندگان اسلام را به روشنی می توان به تماشا نشست:

گر عرصه زندگی به ما گردد تنگ

ور غرقه به خون شویم در پهنه جنگ

یک نام به خون نوشته بر سینه سنگ

بهتر ز هزار نام آلوده به ننگ

 (همراز مرغان سحر، یادمان استاد محمدعلی مردانی، تهران، سوره مهر، چاپ اول، 1381، ص 63.)

***

ای دوست بیا که وقت جانبازی ماست

برخیز که هنگام سرافرازی ماست

اکنون که بنای فتنه ویران کردیم

هشدار که روز، روز خودسازی ماست

(محمدعلی مردانی، فروغ ایمان، تهران، امیرکبیر، چاپ اول، 1367، ص 711.)

***

در سنگر اگر به خون شناور گردم

ور مثله و قطعه قطعه پیکر گردم

بهتر ز هزار سال عمر است که من

تسلیم به دشمن ستمگر گردم

(همان، ص 717.)

***

خونین دل دشمن از ستم سوزی ماست

چون شهد شهادت از ازل روزی ماست

تا لاله ز دامان چمن می روید

خون شهدا ضامن پیروزی ماست

(همان، ص 718.)

***

تا سهل شود عبور ما از پل سرخ

بستیم به هم هزارها کاکل سرخ

از قلب شهیدان وطن تا محشر

سر می زند از بهشت زهرا، گل سرخ

(همان، ص 719.)

استاد مردانی و حاج صادق آهنگران

     زنده یاد مردانی شاعری کم حرف، فروتن، خلوت گزین و شهرت گریز بود. به همین خاطر به ندرت با کسی درد دل می کرد. اما در سال های آخر عمر که من و استاد در محدوده سرآسیاب دولاب تهران به نوعی هم محله و همسایه بودیم، یک بار که برای عیادت به منزل ایشان رفته بودم، استاد که از بعضی اتقاقات ادبی آن روزها سخت آزرده بود، سفره دلش را گشود و در قالب درد دل حرف های ناگفته ای را برای اولین بار با من در میان گذاشت. در این دیدار از هر دری سخن گفت، از جمله این که به خاطر بی مهری هایی که در حق او شده، از چاپ و انتشار بسیاری از آثارش محروم مانده است و... زمانی نیز که دبیر سرویس ادب و هنر مجلات شاهد بودم، در مصاحبه ای اختصاصی برای اولین بار از زبان استاد شنیدم که بعضی از نوحه های حاج صادق آهنگران را او می سروده است. استاد در این گفت و گو در پاسخ سوالی در این خصوص گفت:«آقای آهنگران چهره ای است که در سطح مملکت برای همه عزیزان آشناست و تمام اوقات ایشان نیز در جبهه ها و یا استان ها برای اجرای نوحه ها و سرودهایی که در جبهه ها می خوانند از شعرایی مثل حاج حبیب الله معلمی، آقای عتیق و آقای تجلی استفاده می کنند. چون ایشان دائم در حال حرکتند و روزی سه چهار مجلس در جبهه ها نوحه خوانی دارند، البته تا آنجایی که بنده وقت داشته باشم و مجال و سعادتش دست بدهد، آثار و اشعاری تقدیمشان می کنم و سایر عزیزان هم همین طور، ولی آثاری که تا کنون از ایشان به صورت کتاب چاپ شده است، مقدار زیادی از اشعار و نوحه های آن، سروده بنده حقیر بوده است.»

(مجله شاهد، 132، پانزدهم اردیبهشت 1366، صص 24 تا 26.)

     حاج آقا مردانی از شاعران فعال و پرکار دهه اول انقلاب و عضو شورای شعر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و واحد ادبيات حوزه هنری سازمان تبليغات اسلامي بود. از همین رو حضور روشن و تاثیرگذارش را در بسیاری از وقایع و جریان های ادبی بعد از انقلاب می توان دید. ولی از آنجا که اهل ادا و ادعا نبود، برای پرهیز از هبوط در برزخ خودبینی و خودستایی، در محافل و مجامع ادبی هرگز از نقش خود در این وقایع سخنی بر زبان نمی آورد. روایت او از سرودن نوحه برای حاج صادق آهنگران نیز تنها در این مصاحبه اختصاصی و از سرناگزیری بود. چرا که او برای کسب شهرت و به هم زدن نام و آوازه برای رزمندگان شعر نمی گفت. هدف او عمل به تکلیف بود. او مومنانه به این گفته پیر و مراد خویش اعتقاد داشت که: «ما مامور به تکلیفیم». از همین رو همیشه خودش را خط می زد و به منیت اش اجازه دلبری و جلوه گری نمی داد.

مردانی و شب شعر عاشورا

     از دیگر خدمات برجسته و تاثیرگذار حاج آقا مردانی، مشارکت در شکل گیری کانون شاعران و نویسندگان آموزش و پرورش بود که بعد از تاسیس به حرکتی بالنده و جریان ساز تبدیل شد. آن پیر فرزانه به همراه تنی چند از شاعران پیشکسوت و نام آور انقلاب اسلامی از جمله احد ده بزرگی، خسروآقایاری و سیمیندخت وحیدی از موسسان کانون شاعران و نویسندگان آموزش و پرورش بود. به همین اعتبار، حاج آقا مردانی نقشی بی بدیل در پیوند زدن نسلی از دانش آموزان مستعد و خلاق با «شب های شعر عاشورا» داشت. دانش آموزان ادب آیینی که به برکت پیوند با عاشورا و ستایشگری خاندان رسالت(علیهم السلام) امروز به ستارگانی پرفروغ در آسمان شعر و ادبیات ایران تبدیل شده اند. به شهادت استاد احد ده بزرگی، زنده یاد مردانی از اولین همراهان و هم نفسان شب های شعر عاشورای شیراز بود که اولین دوره آن در مهر ماه سال 1365(محرم 1407) برگزار شد و به خاطر استمرار در برپایی سالانه این خیمه حسینی، سال گذشته(سال 1397) شاهد برگزاری باشکوه سی و سومین دوره آن در شهر شیراز بودیم. خیمه ای حسینی که با همت بلند حاج حسین فرهنگ و تنی چند از یارانش(احد ده بزرگی و خسرو آقایاری) پا گرفت و محلی برای همدلی و همزبانی شاعران باورمند و روشن اندیش حسینی گردید.

از دیگر فعالیت های ارزشمند حاج آقا مردانی، تاسیس انجمن نغمه‏ سرايان مذهبي شرق تهران در سال 1351 بود. او برای تبلیغ و ترویج معارف توحیدی، منزل خود را به حسینیه ای برای گرد هم آیی شاعران و ذاکران اهل بیت تبدیل کرده بود. حسینیه ای که هر هفته شاعران آیینی در آن انجمن می کردند و با افتخار جدیدترین سروده هایشان را تقدیم به ساحت ملکوتی خاندان عصمت و طهارت می نمودند.

     جان کلام آن که زنده یاد مردانی، از فردای پيروزی انقلاب اسلامي و تا آخرین روزهای حیات پر برکت خویش، با اعتقادی راسخ و باوری عميق، در سنگر انديشه، پاسدار ارزش‌های اصيل انساني و اسلامي بود و با چاپ و انتشار آثار و اشعار رسالت مدار خود، در عرصۀ ادبيات انقلاب اسلامي، حضوری پويا، با نشاط، گسترده و تأثيرگذار داشت.

     آن شاعر عارف با حنجرۀ سپيد عشق و روشني، در محافل و مجامع ادبي، حلقۀ وصل دوستان بود، و روشني بوستان. نامي بود قابل احترام و معتبر و سرمايه‌ای بزرگ برای ادبيات دینی که متاسفانه تا به امروز حقی که او بر گردن ادبیات آیینی ما دارد ادا نشده و سیمای روشنش در هاله ای از خاموشی و فراموشی باقی مانده است .

   با سلامی دوباره به روح پر فتوح آن «پير» عرصۀ شعر و ادب، و به امید آن که محققان و پژوهشگران در رونمایی و پرده برداری از سیمای روشن این شاعر انقلاب که بی تردید قدرش ناشناخته مانده است گام های بلندتری بردارند، سخن را با زمزمه غزلی زیبا  از شاعر هم روزگار ما «سینا سنجری» که در رثای آن پیر سفرکرده سروده است به پایان می برم - یادش گرامی و راهش مستدام باد.

رود شد در گذر عشق و به دریا پیوست

قالب از روح تهی کرد و به معنا پیوست

شاعر سبزترین زاویه های ملکوت

چشم از خواب فرو شست، به رویا پیوست

تنگ شد وسعت تنهایی ما، تا او رفت

قطع شد رشته همخوانی ما، تا پیوست

هان ببینید که آن محو تماشای بهار

خود به سرچشمه جوشان تماشا پیوست

تا کجا باز به ما فرصت دیدار دهند

حرف امروز رها کرد و به فردا پیوست

او که یک عمر به تسبیح خدا گویا بود

خود به اصل سخن و مصدر اعلی پیوست

روزنامه ایران، یکشنبه 15 اردیبهشت 1398 ، شماره 7051، صفحه 16(پایداری)

http://www.iran-newspaper.com/?nid=7051&pid=16&type=0