شعر فاطمی؛ نیازمند مخاطبی منفعل یا مواخذه‌گر؟

_____________________________________________________________________________

 علل تنزل شعرآیینی؛ کوتاهی شاعر و مداح و انفعال مخاطب

گروه ادب: یک شاعر انقلاب با بیان این که شعر آیینی باید در مسیر انسان‌سازی، تعالی روحی و تحقق جامعه توحیدی حرکت کند و در کنار آن نیز به بیان مصائب اهل بیت(علیهم السلام) از منظر حق خواهی و ظلم ستیزی بپردازد، گفت: مخاطب شعر فاطمی باید سطح مطالبات خود از شعر را ارتقا دهد و مواخذه‌گر باشد و بداند شعر با چه مضمونی سروده و خوانده می‌شود.

 به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، شعر فاطمی که یکی از زیرشاخه های بالنده شعر آیینی است، نیاز به چارچوب‌هایی دارد که بتواند به رسالت خود در راستای ترویج سیره و زندگی بزرگان دین و ائمه معصومین(ع) عمل کند. برای آشنایی هر چه بیش تر با رسالت و وظایف شعر آئینی و این که شعر فاطمی چه رویکردی را طی می‌کند، رضا اسماعیلی در گفت‌وگویی به این پرسش‌ها پاسخ داده است که در ادامه می‌آید:

ایکنا: این که گفتمان غالب در شعر فاطمی مرثیه و سوگ ‌سروده است و در واقع به قرائت ماتمی محض دچار شده است، چه اندازه به اصل شعر فاطمی و آئینی آسیب می‌زند؟

در حوزه شعر فاطمی یا آئینی با معضلی که مواجهیم این است که مخاطبان و کسانی که در جلسات شعر آئینی شرکت می‌کنند، حضوری خاموش و منفعلانه دارند. به این معنا که اگر در این جلسات شعری قرائت شود که محتوا و مضمون آن با آموزه‌های دینی در تضاد و تقابل باشد، متاسفانه جمعیت حاضر کمترین واکنشی نسبت به این شعرها نشان نمی‌دهند و صرفا به ظاهر و فرم شعرهای قرائت شده و لحن حزن برانگیز شاعر یا مداح توجه دارند.

معمولا شاگردان مکتب فقهی امامین باقر و صادق (علیهما السلام) که اهل نقد و پرسش گری و شیعیانی بصیر و دین شناس هستند در جلسات شعرخوانی و مداحی اهل بیت شرکت نمی کنند. مخاطبین چنین جلساتی دو گروه هستند. گروه اول، اهل شعر و ادبیات اند، و صرفا به زیبایی های صوری شعر و قدرت صنعتگری شاعر در به کارگیری صنایع لفظی و معنوی توجه می کنند، ولی نسبت به این مسئله که پشت این ظاهر زیبا چه باطنی پنهان است، کاملا بی توجه اند. برای این گروه محتوا و پیام شعر و انطباق آن  با معارف دینی و مستند یا غیر مستند بودن حرفی که در متن و بطن شعر شاعر پنهان شده است، چندان مهم نیست. چرا که این گروه فقط به دنبال «التذاذ هنری» هستند.

گروه دوم از مخاطبین این جلسات کسانی هستند که در منزل محبت اهل بیت (علیهم السلام) اردو زده اند و معمولا برای توسل و شفاعت  و کارگشایی در این مجالس حاضر می شوند و اصلا کاری به کار شعر و شاعر و مداح ندارند. این افراد نسبت به هر گونه نغمه حزن انگیزی شرطی شده اند و کافی ست لحن حزن انگیز شاعر و مداح را بشنوند و بی اختیار اشک بریزند. این گروه نیز متاسفانه هیچ توجهی به محتوا و مضمون شعر ندارند، چرا که هدف شان از شرکت در مجالس مداحی و عزاداری، پیش و بیش از «نگریستن»، گریستن است. حضور این مخاطبین در مجالس شعرخوانی و مداحی باعث می شود که شاعر و مداح مجلس نیز نهایت تلاش خود را برای عرضه شعر و مرثیه ای که مطابق ذوق و ذائقه آنهاست به کار گیرد. یعنی دقیقا «آنچه شما خواسته اید»! شعر و مرثیه ای که به جای اندیشه مخاطب، احساسات دینی او را هدف گرفته است، و به جز تحریک احساسات، ایجاد شور و به گریه انداختن مخاطب، رسالت دیگری ندارد.

به این شعرها و مرثیه ها – اصطلاحا – شعرهای مجلس گرم کن می گویند. شعرها و مرثیه های جانگدازی که تحسین و آفرین حُضار را به همراه دارد و سیل اشک را از دیده ها جاری می سازد، بی آن که چیزی بر بصیرت دینی آنان بیافزاید. تشویق‌ها و آفرین گفتن های حاضران نیز شاعر و مداح را جسورتر و بی پرواتر می کند و در جلسات بعدی نیز همین روند و جریان تکرار می شود و همین موضوع تبدیل به عرف و عادت می‌شود.

جامعه‌ ما جامعه ای است که از عاطفه دینی سرشار است، به طوری که تنها کافیست نام مبارک حضرت اباعبدالله(ع) برده شود تا اشک از دیده ها  جاری شود. اکثر افراد نیز در ایام شهادت بزرگان دینی بیش تر به نیت گریه بر مصائب اهل بیت در مجالس شرکت می کنند  و کمتر به دنبال افزایش دایره دانش و بینش دینی خود هستند. در حالی که باید «عزاداری» مقدمه «بیداری» و «گریستن» مقدمه «نگریستن» باشد. یعنی نالیدن بر مصائب اهل بیت(علیهم السلام) باعث قد کشیدن و بالیدن شود، نه ایستایی و خمودگی و رخوت.

در شعر آئینی، هم شاعر و هم مداح تعلل و کوتاهی می‌کنند و مخاطب هم اغلب خاموش و منفعل است. در حالی که باید این موضوع مورد توجه قرار گیرد که گریه کردن به چه قیمتی باید باشد. آیا روضه‌ای که خوانده و یا شعری که قرائت می‌شود، دارای نکته و دقیقه معرفتی قابل تاملی هست یا خیر؟ اگر شاعر دریابد که جمع حاضر ارضاء نشده و مطالبات متعالی تری از او دارند، سعی می‌کند در جلسات بعدی اشعاری قرائت کند که آموزه‌های دینی در آن پررنگ ‌تر باشد. بی توجهی به این مهم – محتوا و مضمون شعرها و مرثیه ها - سبب می‌شود شعرهای نازل از بسامد بالایی برخوردار باشند. اگر تقاضا نسبت به شعرهای صرفا مرثیه ای کاهش پیدا کند و ذائقه مخاطب به سمت شعرهای خوش مضمون و حکمت‌آمیز برود، شاعر و مداح نیز از بداهه گویی فاصله می گیرند و ناگزیر می‌شوند شعرهای فاخرتری را برای قرائت و مداحی انتخاب کنند.

ایکنا: در باره رویکرد ماتمی و سوگ محض در شعر فاطمی هم توضیح می‌دهید؟

بدون تردید، یکی از اضلاع غیر قابل انکار شعر آیینی «سوگ و مرثیه» است که البته باید به آن جهت داده شود و گریاندن و سوگ هدف اصلی شعر نباشد. بلکه هدف، بیان توحید، حکمت‌، اخلاق، و معارف دینی و الهی باشد و شعر در مسیر انسان‌سازی و تعالی روحی حرکت کند و مرثیه نیز مکمل آن باشد. غفلت از این نکته باعث رخداد اتفاقات ناخوشایندی در این محافل می‌شود. از این‌رو مخاطب هوشمند باید سطح مطالبات خود از شعر آئینی و فاطمی را ارتقا دهد و مواخذه‌گر باشد تا شاعر و مداح شعرهای خوش مضمون و فاخرتری را برای این جلسات انتخاب کند.

ایکنا: برای این که فرهنگ فاطمی به ‌درستی انتقال یابد، شعر فاطمی باید چه رویکردی داشته باشد؟

در دین اسلام وقتی بحث از شعر و شاعری می‌شود، شاعر به عنوان کسی است که رسالتی سنگین داشته و در مقابل خرافات و گزافه‌ها ایستادگی می‌کند و سیمای اصیل و درخشان دین را به نمایش می‌گذارد. از این‌ رو رسالت شاعر آئینی این است که شعرش مطابق با آموزه‌های قرآنی و معارف دینی باشد. از این منظر شعر فاطمی هم باید تریبونی برای بیان فضایل دینی و حکمت‌های انسان‌ساز و ترویج سبک زندگی فاطمی باشد.

در رابطه با حضرت زهرا(س) لالایی‌ها و شعرهایی از ایشان به یادگار مانده است که اگر تحلیل شود، نکات تربیتی مهمی در آنها وجود دارد که می‌توان آنها را آموزش داد؛ از این‌رو باید این نکات و دقایق از زندگی آن حضرت استخراج و در شعرهای فاطمی به کار برده شود تا شعرها از نظر محتوایی ارتقا پیدا کنند.

ایکنا: شعر فاطمی با چه ویژگی‌هایی می‌تواند به رسالت خود عمل کند؟

آموزش امر به معروف و نهی از منکر، تبیین و ترویج آموزه‌های اخلاقی و تربیتی زندگی و سیره حضرت فاطمه زهرا(س)، نقد سلوک دینی و پیرایش دین از بدعت، خرافه و گزافه، داشتن موضع نسبت به مسائل جهان اسلام و بی‌تفاوت نبودن در برابر امت اسلامی و مقابله با «اسلام ستیزی» از دیگر اموری ست که ضرورت پرداختن به آن ها در شعر آیینی و فاطمی به شدت احساس می شود.

 امروز که گروه‌های تکفیری و داعشی سعی دارند چهره خشنی از دین و ائمه اطهار(ع) ارائه دهند و اسلام را دینی خشونت طلب و  خردستیز معرفی کنند، باید از همه ظرفیت‌های شعر آیینی برای مقابله با چنین ذهنیت های غلطی استفاده کرد. دین اسلام بر پایه خرد و عقلانیت است؛ از این‌رو شایسته است که با زبان فاخر و تاثیرگذار شعر، «جهل ستیزی» و «اندیشه مداری» دین اسلام به نمایش گذاشته شود و ارزش هایی چون صلح، آزادی ، عدالت، مردم داری و ...  که ریشه در آموزه های دینی و قرآنی دارد مورد توجه قرار گیرد. سیره بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی(ره) نیز بر فاصله گرفتن از تحجر و اسلام آمریکایی و معرفی اسلام ناب محمدی(ص) بود. بی هیچ تردیدی اگر در این مسیر حرکت کنیم، رغبت و گرایش جهانیان به دین اسلام افزایش خواهد یافت و توطئه استکباری «اسلام ستیزی» تا همیشه عقیم خواهد ماند.

خبرگزاری قرآن، چهارشنبه 27 بهمن 1395

http://www.iqna.ir/fa/news/3574605/