گفتگو در باره علامه اقبال(بخش دوم)

__________________________________________________________________________________________

اشعار و ضرورت های شناخت علامه اقبال لاهوری در گفتگو با رضا اسماعیلی( بخش دوم)

باید اقبال را به روز کنیم

بخش اول گفت و گو با رضا اسماعیلی شاعر و نویسنده کشورمان درباره علامه اقبال لاهوری پیش از این منتشر شده است. اسماعیلی در بخش اول این گفت و گو نگاهی موشکافانه به آرا و اندیشه هاس اقبال لاهوری داشت. او در بخش دوم و پایانی اما به طور مشخص به اشعار اقبال، دلایل جذابیت آن و برگزاری همایش بین المللی بزرگداشت او از سوی حوزه هنری انقلاب اسلامی می پردازد.

* جایگاه مذهب و ائمه اطهار در شعر اقبال را چطور ارزیابی می کنید؟

- اقبال در خانواده ای مسلمان به دنیا آمد و از همان کودکی با نوای دلنشین قرآن و اشعار شاعران قرآن اندیشی چون عطار و مولانا و حافظ آشنا شد. تربیت قرآنی و آشنایی با مولانا و آثار شاعران عارف ایرانی، بذر محبت و معرفت اهل بیت (ع) را در جان روشن او کاشت. شما با مطالعه اشعار اقبال به راحتی می توانید به این نکته پی ببرید. اقبال در مدح و منقبت خاندان رسالت سروده های فاخر و مانایی دارد. به خصوص در مدح پیامبر اکرم (ص)، امام حسین (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س).

علامه اقبال لاهوری در مدح حضرت اباعبدالله ( ع ) شعر بسیار زیبایی دارد که با این مطلع آغاز می شود:

هر که پیمان با هوالموجود بست

گردنش از بند هر معبود رست

و سپس ادامه می دهد :

بر زمین کربلا بارید و رفت

لاله در ویرانه ها کارید و رفت

تا قیامت قطع استبداد کرد

موج خون او چمن ایجاد کرد

تیغ لا چون از میان بیرون کشید

از رگ ارباب باطل خون کشید

نقش الا الله بر صحرا نوشت

سطر عنوان نجات ما نوشت

رمز قرآن از حسین آموختیم

ز آتش او شعله ها اندوختیم

ای صبا ای پیک دور افتادگان

اشک ما بر خاک پاک او رسان

همچنین شعر بسیار معروفی برای حضرت زهرا ( س ) دارد که با این ابیات آغاز می شود :

مریم از یک نسبت عیسی عزیز

از سه نسبت حضرت زهرا عزیز

نور چشم رحمة للعالمین

آن امام اولین و آخرین

آنکه جان در پیکر گیتی دمید

روزگار تازه آئین آفرید

بانوی آن تاجدار «هل اتی»

مرتضی مشکل گشا شیر خدا

پادشاه و کلبه ئی ایوان او

یک حسام و یک زره سامان او

مادر آن مرکز پرگار عشق

مادر آن کاروان سالار عشق

* به عنوان یک شاعر اندیشه اقبال چه تاثیری بر اندیشمندان و ادیبان و شعرای ایرانی گذاشته است؟

- تاثیر خیلی زیادی داشته است. به نظر من شخصیت علامه اقبال الهام بخش بسیاری از شاعران قبل و انقلاب بوده است. البته شاعرانی که در عرصه شعر و شاعری برای خود تعهد و رسالتی قائلند. نسل شاعران انقلاب نیز خود را وامدار اندیشه های ناب این متفکر و اندیشمند مسلمان می دانند و این تاثیر پذیری تا به امروز ادامه دارد. 

* آیا می توان اشعار اقبال را نوعی از ادبیات پایداری تعریف نمود؟

- بله، صد در صد. دعوت به استقامت و پایداری در سراسر اشعار اقبال موج می زند. او از طرح شعار «بازگشت به خويشتن» منظوري غير از بیداری جهان اسلام از خواب رخوت و آمادگی برای خودیابی و مقابله با غرب ندارد. چرا كه خوب مي‌داند لازمه رهايي و آزادي از بند غرب مقابله اصولي و منطقي با آنهاست، نه مقابله احساسي و تعصبي. بنابراين وي رسالت خود را در اين مي‌داند كه به بيدارگري در اين راستا بپردازد، چنان كه مي‌گويد:

تا به روز آرم شب افكار شرق

بر فروزم سينه احرار شرق

از نوائي پخته سازم خام را

گردش ديگر دهم ايام را

فكر شرق آزاد گردد از فرنگ

از سرود من بگيرد آب و رنگ

اقبال بر روي اين نكته تاكيد مي‌كند كه براي مقابله با «باطل و شيطان» ابتدا بايد ظرفيت و توانايي‌هاي خويش را ارزيابي كرد و شناخت و آنگاه به مبارزه پرداخت:

اي مسلمان، اندرين دير كهن

تا كجا باشي به بند اهرمن؟

جهد با توفيق و لذت در طلب

كسي نيابد بي‌نياز نيم شب

زيستن تا كي به بحر اندر چوخس

سخت شومانند كوه از ضبط نفس

اقبال مي‌گويد: «براي مبارزه بايد آماده شد، زيرا بدون آمادگي نمي‌توان مبارزه كرد.» بنابراين قبل از مبارزه بايد مقدمات و امكانات لازم را تدارك ديد.

نشستن و دست روي دست گذاشتن و دلخوش داشتن به شعارهاي فريبنده، نشانگر آنست كه ما مرد مبارزه نيستيم و اين امر يك خودفريبي بيش نيست:

تو منشين نرم بر ساحل كه آنجا

نواي زندگاني نرم‌خيز است

به دريا غلت و با موجش درآويز

حيات جاوداني در ستيز است

* دلایل اهمیت شخصیتی مانند اقبال لاهوری در جهان اسلام و جهان معاصر چیست؟

- اهمیت اقبال در این است که همچون حضرت امام ( قدس سره الشریف ) و همه مصلحان بزرگ مسلمان به دنبال احیای «اسلام ناب محمدی» و افشای «اسلام آمریکایی» است . اقبال جامعه اسلامی را به «بصیرت» دعوت می کند و رسالت خود را در اين مي‌داند كه به مسلمانان شيوه درست انديشيدن و درست ديدن را بياموزد. او معتقد است يك انسان مسلمان بايد در عين اطاعت و بندگي حق، به فلسفه امور و احكام اسلامي آشنا باشد، يك مسلمان بايد در برخورد با جهان پيرامونش واكنش‌هاي مناسب از خود نشان دهد و بتواند به تجزيه و تحليل مسائل بپردازد.

يك مسلمان بايد گستاخي انتقاد و پرخاش را در خود تقويت نمايد. يك مسلمان بايد در اظهار عقيده خويش توانايي داشته باشد. يك مسلمان بايد قدرت تميز خوب و بد را پيدا نمايد و هر مسئله‌اي را به طور كوركورانه نپذيرد. يك مسلمان بايد شهامت گفتن «نه» را داشته باشد و در برخورد با هر پديده، قبل از پذيرش بي‌چون و چراي آن به ارزيابي آن بپردازد. يك مسلمان بايد عارف و شاعر به معناي واقعي كلمه باشد. يك مسلمان بايد عقايد خود را بدون «خودسانسوري» آزادانه بيان كند و خلاصه كلام آن كه يك مسلمان بايد «اعتماد به نفس» و «شخصيت» داشته باشد و براي راي و نظر خود ارزش قائل گردد.

اقبال نيز مي‌خواهد مسلمانان را بدين شيوه تربيت كند، زيرا مسلماني كه از اسلام فقط «تقليد كردن» را خوب آموخته است، به درد آينده اسلام نمي‌خورد. چرا كه آينده اسلام در انحصار انسان‌هاي مجتهد ، خودآگاه و جهان‌آگاه است.

* به نظرتان چگونه می توان اندیشه های این عالم و ادیب فرزانه را میان جوانان ترویج داده و شخصیت وی را به آنها شناساند؟

- باید ابتدا عطش شناخت بزرگانی چون اقبال را در جامعه ایجاد کرد. تا جامعه ما به ضرورت شناخت اقبال و امثال اقبال پی نبرد، هر کاری که در این زمینه صورت بگیرد، عقیم و ابتر خواهد ماند. برای ایجاد «عطش شناخت» باید خیلی کارها را در دستور کار خودمان قرار دهیم. متاسفانه جامعه امروز ما دارد از اصالت های فرهنگی و هویت بومی خودش فاصله می گیرد. باید با این گسست فرهنگی مقابله منطقی کرد. در چنین شرایطی پند و اندرز تنها نتیجه نمی دهد.

باید شخصیت هایی چون اقبال را به روز کنیم. روزآمد کردن اندیشه های اقبال و اندیشمندانی چون استاد مطهری کاری است که متاسفانه تا به امروز مغفول واقع شده است. باید برای برقراری ارتباط و ایجاد تعامل سازنده با نسل امروز به دنبال الفبای مشترکی باشیم. باید به دنبال پیدا کردن فرمول همدلی و همزبانی باشیم تا بتوانیم عطش فرهنگی را در جامعه برای شناخت بزرگانی چون اقبال ایجاد کنیم. متاسفانه ذائقه نسل امروز را به نشخوار اندیشه های غربی و خواندن رمان های جنایی و عاشقانه و شعرهای اروتیک عادت داده اند. به خاطر این گاهی احساس می شود این نسل هیچ گونه اشتهایی برای خوردن غذاهای سالم فرهنگی ندارد! به همین خاطر کاملا طبیعی است که چهره هایی چون اقبال در چشم و دل این نسل به اتهام این که تاریخ مصرف شان گذشته در حاشیه قرار بگیرند!

* آیا مراسم بزرگداشت این شاعر و اندیشمند می تواند به معرفی شخصیت و آثار وی در بین مردم و ادیبان موثر باید؟

- اگر برنامه هایی از این جنس هوشمندانه طراحی و کارگردانی شود، یقینا در معرفی شخصیت هایی چون اقبال می تواند گام های موثری بردارد. ولی اگر خدای نکرده هدف بیلان کار و ... مسائلی از این قبیل باشد، هیچ اتفاق خاصی نخواهد افتاد و حتی ممکن است اثر معکوس هم داشته باشد. با شناختی که از حوزه هنری به عنوان یکی از اصلی ترین پایگاه های هنر و ادبیات فاخر و متعهد دارم، برگزاری چنین همایشی را مثبت ارزیابی می کنم و وظیفه خود می دانم از دست اندکاران برگزاری این همایش تشکر کنم.

سایت خبری حوزه هنری

http://hozehonari.com/Default.aspx?page=20297&section=newlistItem&mid=58142&pid=104726&ln=fa