«شب قدر» و کالبدشکافی سلوک دینی جامعه

«شب قدر» و کالبدشکافی سلوک دینی جامعه

شب‌های قدر، فرصت خلوت است. شب های تقرب به ساحت حضرت حق، بندگی و سازندگی. مرور ادبیات فارسی و بازخوانی آثار شاعران بزرگ نیز مبین حقیقتی در رابطه با لیالی قدر است؛ در ذهن و زبان شاعران، شب‌های قدر فرصتی برای خودسازی و خودنوازی، جامعه‌ سازی و جامعه نوازی است.

این اشعار نشان می‌دهد علاوه بر این‌که این شب‌ها، فرصت تزکیه نفس است، رسالت اصلاح اجتماعی هم با آنها همراه است و البته که بدیهی است شاعر مسلمان که ادعای گام‌ برداشتن در مسیر کرامت‌های انسانی را دارد، متوجه این امور است. به عنوان مثال، می‌توان به شش غزل حضرت حافظ در رابطه با ماه مبارک رمضان اشاره کرد که البته اغلب آنها در استقبال ازعید سعید فطر سروده شده اند. حافظ در این غزل‌ها بسیار رندانه و هوشمندانه به نقد و کالبدشکافی جامعه دینی پرداخته و سلوک دینی جامعه را به نقد کشیده است. وقتی که می‌گوید:

 «دلا دلالت خیرت کنم به راه نجات

 مکن به فسق مباهات و زهد هم مفروش»

جانمایه پیام حضرت لسان الغیب این است که یک انسان مسلمان علاوه بر صالح و سالم‌ بودن، باید از دایره «زهدفروشی» و «ریاکاری» بیرون باشد. یعنی دین را ابزار فریب مردم قرار ندهد، و با سکه دین به تجارت دنیا مشغول نباشد، نباید با خرقه‌پوشی و زهداندیشی کاذب، جامعه را گمراه کند، باید اصلاح‌گر باشد و جامعه را به امید و اصلاح و خیر دعوت کند. این پیام دقیقا منبعث از آموزه های قرآنی ست. در قرآن خودسازی مقدمه دیگرسازی و جامعه سازی ست. چنان که در آیه 11 سوره «رعد» می خوانیم:«ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیروا بانفسهم»، (خداوند حال و روز هیچ قومی را تغییر نمی دهد تا زمانی که خود آن قوم حالشان را تغییر دهند.)

از سوی دیگر شاعر امروز باید متوجه باشد که چه نوع معرفتی را باید از این وقایع و مفاهیم کسب کند. بازسازی حوادث صدر اسلام اگر پیوند و نسبتی با انسان و جامعه امروز برقرار نکند، مطلوب نیست؛ بازسازی این حوادث بدون توجه به عنصر زمان و مکان، یک تاریخ‌نگاری صرف است. اگر امروز بخواهیم وقایع صدر اسلام و بخصوص مفهوم «قدر» را‌ در زندگی انسان امروز بازتولید کنیم، این کار به شرطی مقبول است که متناسب با مقتضیات و نیاز جامعه امروز صورت گیرد تا بتواند حرکتی تاثیرگذار باشد. تاثیری که مستلزم رصد قرابت‌های مختلف آن وقایع با مطالبات امروز است. این قرابت ها و اشتراکات باید شناسایی و رصد شوند و سپس با ملاحظات امروزی همراه باشند.

شاعر دینی، علاوه بر دانش، باید از بینش دینی هم برخوردار باشد. یعنی در کنار آشنایی با تاریخ و فرهنگ اسلامی، قدرت تجزیه و تحلیل هم داشته باشد. بینش دینی، از جنس اجتهاد است. یافتن نقاط اشتراک وقایع صدر اسلام و مناسبات آن با زندگی امروز ما و تجزیه و تحلیل این مناسبات، کار اهالی ادبیات است. اگر بتوانیم این مناسبات را شناسایی کرده و اثری خلق کنیم که متوجه به این دقایق باشد، انسان امروز را در شناخت و در بازگشت به فطرت خود یاری کرده‌ایم.

رضا اسماعیلی(شاعر و پژوهشگر دینی)

روزنامه جام جم، چهارشنبه 24 خرداد 1396 ، 19 رمضان 1438 ، شماره 4847 ، صفحه آخر(ص 20)