ادبیات مقاومت در مسلخ جشنواره ها!

____________________________________________________________________________________________________________________________________

.

گفت و گوی روزنامه خراسان با رضا اسماعیلی

.

گروه ادب و هنر- ادبیات مقاومت زیرشاخه‌ای از هنر است که هنرمندان کشورهای مختلف تا امروز همواره از آن برای معرفی رشادت‌های قهرمانان ملی خود بهره جسته‌اند. در کشور ما نیز خلق این‌گونه آثار از حدود 5 دهه پیش و در پی رویدادهایی ازجمله پیروزی انقلاب اسلامی، دفاع مقدس، دفاع از حرم و... سرعت بیشتری به خود گرفته است ولی بی‌تردید با توجه به تعداد زیاد شهدا و ایثارگران حاضر در این نبردها تعداد این آثار، چندان چشمگیر نیست. رهبر معظم انقلاب اسلامی، چهارم تیرماه در دیدار خانواده شهدا، شهیدان را قهرمانان برتر تاریخ کشور خواندند و گفتند: «من یک خطابی بکنم به کسانی که اهل هنرند، اهل رسانه‌اند، اهل نگارش‌اند، قلم به دست‌اند، شاعرند، نقاش‌اند، هنرمندند. این خاطره‌ها را با زبان هنر بایستی نگه دارند. البته کارهای خوبی در این سال‌های آخر اتفاق افتاده است، انجام‌گرفته است، خوب است این کتاب‌ها و بعضی از فیلم‌ها، بعضی از کارهای هنری که انجام‌گرفته باارزش است باید سپاس‌گزاری کنیم اما نسبت به آن چه باید اتفاق بیفتد کم است ما تعداد شهدایمان زیادند هرکدام از این‌ها یک دنیایی هستند، هرکدام از این‌ها موضوع یک کار هنری باارزش‌اند یا موضوع کار چند کار هنری؛ می‌شود فیلم ساخت، می‌شود کتاب نوشت، می‌شود نقاشی کرد درباره این‌ها، این‌ها را معرفی کرد به نسل جوان. این وظیفه ماست. شما همسران شهید، پدر شهید، مادر شهید، اگر مراجعه کردند و خواستند که شما مصاحبه کنید امتناع نکنید.» طبعا در پی این تاکیدات مقام معظم رهبری، تولید آثار هنری با موضوع شهدا باید با نگاهی جدی‌تر موردتوجه قرار گیرد اما بی‌گمان نباید از کیفیت این آثار نیز غافل شد. برای بررسی چگونگی کمک به رشد و اعتلای کمی و کیفی آثار مربوط به شهدا و ایثارگران و همچنین بررسی نقاط قوت و ضعف این آثار که در سال‌های گذشته تولیدشده، با رضا اسماعیلی از شاعران تأثیرگذار ادبیات آیینی، مقاومت و پایداری گفت‌وگو کرده‌ایم. در روزگار ما، وضعیت آثاری که با موضوع شهدا و خانواده آن‌ها تولید می‌شود ازنظر کمی و کیفی چگونه است؟ در سال‌های بعد از انقلاب به خصوص در دوران دفاع مقدس، آثار ارجمند و فاخری با موضوع ایثار و شهادت سروده شده است. شعر دفاع مقدس در مقایسه با دیگر گونه‌های ادبی ازنظر کمی و کیفی، کارنامه پر و پیمان‌تری دارد ولی این حرف به معنای به کمال رسیدن آن نیست. در یک جمع‌بندی کلی می‌توان گفت اگرچه در سال‌های گذشته شاهد تولید آثاری با این محتوا هستیم ولی به نسبت این حماسه‌های شگرف، تعداد آثار و کیفیت آن‌ها چندان درخور توجه نیست. یکی از ضربه‌های بزرگی که بر پیکره شعر دفاع مقدس با موضوع ایثار، شهادت و پایداری وارد آمده، لهجه «توصیفی» این شعرهاست و برخی شاعران به‌جای تبیین و تحلیل، به صورتگری دفاع مقدس پرداخته‌اند؛ یعنی این آثار، بیشتر موضوع‌مند هستند تا موضع‌مند. به تعبیری دیگر، نگاه و تفکر نقادانه و تحلیل‌گرانه در این آثار کم است. تجلیل صرف، کارساز نیست و گاهی اثر معکوس دارد. شاعر دفاع مقدس و پایداری باید از منزل توصیف عبور کند و به اندیشه مخاطب تلنگر بزند. برای ارتقای کیفی شعر پایداری، مسئولان و متولیان برگزاری جشنواره‌ها نیز باید به دنبال تقویت نگاه نقادانه باشند و از آثار اندیشمندانه حمایت کنند. اگر به این سمت‌وسو حرکت نکنیم و صرفاً به دنبال کارهای بی‌خطر، فانتزی و جشنواره‌ای باشیم، شعر دفاع مقدس و پایداری به بن‌بست می‌رسد. مشکلات پیش پای تولید آثار درباره شهدا چیست؟ افول و کم رونقی شعر دفاع مقدس در سال‌های بعد از پذیرش قطعنامه 598 امری بدیهی است؛ زیرا با خاموش شدن شعله‌های جنگ و برگشتن سربازان از جبهه‌ها به خانه و کارخانه، دفاع مقدس به‌عنوان یک رخداد اجتماعی کم‌کم موضوعیت خود را از دست داد و مسائل دیگری که موضوع روز جامعه است ذهن و زبان شاعران را اشغال کرد و این شعله کم‌فروغ شد، اما یکی از دلایل عمده کم رونقی شعر دفاع مقدس در سال‌های گذشته، وقفه در برگزاری برنامه‌های مرتبط با دفاع مقدس به خصوص کنگره شعر بوده است. البته بعد از وقفه‌ای چندساله، به همت بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، کنگره شعر دفاع مقدس دوباره جان گرفت و در حال برگزاری است. برای ادامه حیات شعر دفاع مقدس و سرودن اشعاری تأثیرگذار در این حوزه چه باید کرد؟ شاعران نسل امروز برای سرودن شعری تأثیرگذار در این حوزه باید ریاضت مطالعه و تحقیق را به جان بخرند. شاعر و نویسنده دفاع مقدس علاوه بر مطالعه کتاب‌های پژوهشی، باید از چهاردیواری خانه بیرون بزند، به میان مردم جنگ‌زده برود و از چشم آن‌ها به دنیا نگاه کند. باید با خانواده‌های داغدار شهدا، جانبازان و آزادگان حشرونشر داشته باشد. باید از نزدیک مصائب یک جانباز را هنگام تردد در شهر و عبور از خیابان ببیند. باید با فرزند شهیدی که هرروز زخم‌زبان همکلاسی‌ها و اطرافیانش را تحمل می‌کند و در خلوت شب‌ها پنهانی گریه می‌کند، همدردی کند. باید با درد جانکاه همسر شهیدی که هرروز در کوچه و خیابان نگاه سنگین مردم را تحمل می‌کند، آشنا باشد. بدون آشنایی با این دنیا نمی‌توان دست‌به‌قلم برد و درباره بازماندگان زخمی دوران دفاع مقدس دست به خلق اثر زد. اگر هم برفرض، اثری تولید شود از واقعیات به دور و محصول توهمات و تخیلات شاعر یا نویسنده خواهد بود. چرا ادبیات پایداری و دفاع مقدس کشور ما در سطح جهانی کمتر دیده‌شده است؟ برای رفع این مشکل چه پیشنهادی دارید؟ ضرورت امروز شعر دفاع مقدس و پایداری، نقد و آسیب‌شناسی است. امروز برای بلوغ و بالندگی این‌گونه ادبی باید به‌نقد جدی، علمی، فنی و حرفه‌ای شعر و ادبیات پایداری بپردازیم. متأسفانه حوزه نقد، حوزه‌ای است که در طول این دو دهه کمتر به آن توجه شده و به دلیل همین بی‌توجهی، آسیب‌های جدی به پیکره شعر و ادبیات ما وارد شده است. علاوه بر نقد و بررسی، برگزاری نشست های ماهانه شاعران و نویسندگان حوزه دفاع مقدس و ادبیات پایداری ضرورت دارد. پیشنهاد دیگرمن برای دیده و شنیده شدن ادبیات دفاع مقدس، فراهم کردن زمینه دیدار شاعران و نویسندگان ایران با شاعران و نویسندگان مقاومت دیگر کشورهاست که این موضوع تاکنون کمتر موردتوجه قرارگرفته است. ترجمه آثار برجسته ادبی در حوزه ادبیات پایداری به‌صورت متقابل از ضرورت‌های دیگری است که باید روی آن سرمایه‌گذاری جدی شود. سرمایه‌گذاری جدی برای حمایت از مؤلفان آثار ادبی در حوزه پایداری و چاپ و انتشار نشریه‌های تخصصی و پژوهشی از ضرورت‌های دیگر است. از دیگر کارها، توجه دادن دانشگاه‌ها به مقوله شعر و ادبیات انقلاب به‌طور عام و ادبیات دفاع مقدس به‌طور خاص است که باید موردتوجه سیاست‌گذاران و متولیان فرهنگی قرار گیرد. بی‌توجهی دانشگاه‌های ما به شعر و ادبیات پایداری قابل قبول نیست. این‌گونه ادبی در کتاب‌های درسی و دانشگاهی ما باید جایگاه شایسته‌ای داشته باشد. راه‌های نرفته برای تولید اثر با موضوع شهدا کدام‌اند؟ چه کسانی باید پای‌کار بیایند و چگونه؟ قلم‌زدن در حوزه دفاع مقدس، نیازمند یک انگیزه درونی است. آنان که دوران دفاع مقدس را درک کرده‌اند، برای ثبت و ضبط فرهنگ دفاع مقدس بیکار نمی‌نشینند. آدم‌های اهل درد از درونشان سفارش می‌گیرند. آثار برتر نیز همیشه متعلق به کسانی است که فارغ از وسوسه نام و نان وارد این عرصه مقدس شده‌اند. نسل امروز باید حقانیت دفاع مقدس را باور داشته باشد. هرگونه ابهام و تشکیک در این موضوع کار را خراب می‌کند. این خیلی مهم است که منِ شاعر یا نویسنده باور داشته باشم که جنگ ما از روی زیاده‌خواهی و کشورگشایی نبود و این‌که ما در برابر یک جنگ تحمیلی از خودمان دفاع کردیم. در این حوزه باید «باورمندی» ما بیش از «هنرمندی» ما باشد؛ یعنی هنگام نوشتن داستان یا گفتن شعر برای دفاع مقدس، فقط به موضوع فکر نکنیم بلکه «موضع» هم داشته باشیم. در غیر این صورت یقین داشته باشید خروجی کار، ارزشمند نخواهد بود. هنر فاخر و ارجمند نیز، از دل «تعهد» می‌جوشد. شاعر، وقتی حرفی برای گفتن داشته باشد، به دنبال زیباترین قالب برای بیان آن می‌گردد. هنرمند متعهد همیشه سعی می‌کند بهترین و زیباترین کلام را برای ابلاغ پیام خود به کار گیرد. شک نکنید که خلاقیت و هنرمندی محصول تعهد است. بدیهی است سخنی که از دل برنیاید، بر دل نخواهد نشست.∎

روزنامه خراسان، یکشنبه 11 تیر 1402