روایتی عاشورایی از سرِ نی در ظهر روز دهم

____________________________________________________________________________________________________________________________________

.

نگاهی به جایگاه شعر عاشورایی در آثار قیصر امین‌پور در گپ‌وگفتی با رضا اسماعیلی

.

.

روزنامه ایران: قیصر امین‌پور از جمله شاعران معاصر است که شعر آیینی بخصوص اشعار عاشورایی جایگاه خاصی در سروده‌های او دارد؛ آنچنان که رضا اسماعیلی، شاعر و منتقد ادبی درباره آثار به یادگار مانده از وی به «ایران» می‌گوید:«قیصر در عرصه شعر آیینی ادامه‌دهنده راهی است که بزرگان شعر کلاسیک فارسی رفته‌اند. او در این قبیل اشعار خود به جای توسل به واژگان، در جان و عمق آثاری که به جای گذاشته فضایل اخلاقی و کرامات امام حسین(ع) و دیگر ائمه اطهار را به تصویر کشیده است، منتهی به زبان روز و با بیانی بسیار دلنشین.»

.

روایتی عاشورایی از سر نی
در میان شاعران روزگار معاصر زنده‌یاد قیصر امین‌پور را می‌توان از جمله شاعران نسل‌اولی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی دانست که عزم و همتی جدی در انعکاس کرامات و فضایل اخلاقی ائمه اطهار در آثار خود به خرج داده‌اند.
شیفتگی قیصر نسبت به امام حسین(ع) و توجه وی به واقعه کربلا به اندازه‌ای است که آن را در اشعار مختلفی با مخاطبان به اشتراک گذاشته است. مثنوی «نی‌نامه» را می‌توان از نمونه‌های بارز این گفته دانست که به سوگ سالار شهیدان، امام حسین(ع) تعلق دارد. قیصر در این مثنوی نگاه دیگری به نی داشته و سر نی را به گونه‌ای عاشورایی بازگو کرده است.
رضا اسماعیلی در پاسخ به جایگاهی که واقعه عاشورا در آثار به یادگار مانده از قیصر دارد به «ایران» می‌گوید:«توجه ویژه قیصر امین‌پور به این واقعه دینی-تاریخی برخاسته از اهمیتی است که وی برای شعر دینی قائل بوده است. قیصر در کنار اهتمامی که در پرداخت به مباحث فرهنگی، سیاسی و اجتماعی در کارهای خود داشته، آثار قابل تأمل و باارزشی نیز در حیطه شعر دینی از خود به جای گذاشته است.»
یکی از ویژگی‌های قابل توجه شعر قیصر را در پرداخت به موضوعات مرتبط با واقعه عاشورا و همچنین مضامین دینی می‌توان در پرهیزی دانست که از کلیشه‌ها داشته است. از سوی دیگر قیصر نه فقط برای مخاطبان بزرگسال، بلکه برای کودکان نیز شعر گفته است. از همین بابت، هم زبان شعری‌اش لطیف بوده و هم شعرهای وی خوانشی موسیقایی دارند، آنچنان که حتی اگر یک نوجوان غزلی بزرگسال را از قیصر بخواند، قادر به ارتباط گرفتن با آن خواهد بود. این منتقد و پژوهشگر ادبی که خود در زمره شاعران فعال در حوزه دین محسوب می‌شود درباره دیگر ویژگی‌های شعر عاشورایی قیصر امین‌پور تصریح می‌کند:«یکی از نقاط قوت شعر عاشورایی و در ابعاد کلی‌تر آن شعر دینی و آیینی این شاعر معاصر، می‌توان دور بودن آن از کج‌تابی‌ها و از سوی مهم‌تر پرهیزی دانست که در دوری گزیدن از کلیشه‌ها به خرج می‌داده است.»
از دیگر کارهای خواندنی قیصر که منتقدان ادبی آن را از اشعار عاشورایی قابل دفاع و البته اثرگذار می‌دانند، می‌توان به منظومه بلند «ظهر روز دهم» اشاره کرد. او در این منظومه عاشورایی دست به روایت زندگی حضرت قاسم(ع) زده تا در کنار معرفی قهرمانی نوجوان، وی را به‌عنوان الگوی همیشگی در مسیر حق‌طلبی برای مخاطبان کم‌سن‌وسال شعر خود معرفی کند. به گفته دیگر شاعران امروز همچون علی‌محمد مؤدب که پیش‌تر نکات متعددی را در تشریح ویژگی‌های شعری این منظومه گفته‌اند، منظومه عاشورایی «ظهر روز دهم»، هم ویژگی‌های یک شعر نوجوانانه را به‌ گونه‌ای که قابلیت معیار بودن در این حیطه را داشته باشد به علاقه‌مندان ارائه می‌کند و هم یک اثر متفاوت در حیطه اشعار آیینی با نوآوری‌ها و برازندگی‌های فراموش شده این حوزه را به خوانندگان معرفی می‌کند.

.

متأثر از حضور بزرگانی همچون شهید بهشتی
اسماعیلی در پاسخ به اینکه برای شعر عاشورایی قیصر در مقایسه با دیگر شاعران فعال در این عرصه چه ویژگی‌هایی را می‌توان برشمرد، می‌گوید:«قیصر در شرایطی به بلوغ شعری رسید که حضور بزرگانی همچون حضرت امام خمینی(ره)، شهید بهشتی، شریعتی و جلال آل‌احمد را درک کرده بود. البته نه فقط قیصر، بلکه اغلب شاعران نسل اول انقلاب از تفکرات این بزرگان تأثیر پذیرفته بودند. بر همین اساس نگاهی که قیصر به دین و مضامین عاشورایی داشت روشن‌اندیشانه بوده است.»
شعر عاشورایی و دینی قیصر تفاوت عمده دیگری هم با سروده‌های دیگر شاعران در این عرصه دارد. او به‌عنوان نمونه وقتی خواهان توصیف حضرت عباس(ع) در شعرش می‌شود به جای آنکه همچون بسیاری از اهالی ادبیات به توصیف ویژگی‌های ظاهری‌اش بپردازد، در وصف فضایل اخلاقی ایشان می‌گوید. همان‌گونه که اسماعیلی و دیگر منتقدان ادبی هم تأکید می‌کنند، او در شعر دینی توانسته است از ظواهر عبور کرده و به ذات و حقیقت درونی دین برسد.
اسماعیلی می‌گوید:«به شعر کلاسیک فارسی که نگاه کنید در تقسیم‌بندی‌اش خبری از شعر دینی نیست، چراکه بزرگان ادبیات کهن‌مان همگی افرادی معتقد به دین و تفکرات اسلامی بوده‌اند. حتی اگر شعر سعدی که ظاهری کاملاً عاشقانه دارد را بررسی کنید، در عمق آن می‌توان مضامین دینی را دید. از این بابت زنده‌یاد قیصر را می‌توان ادامه‌دهنده راه بزرگانی همچون حافظ، مولانا و سعدی دانست.
قیصر به زیبایی هر چه تمام‌تر معرفت دینی و حکمت برخاسته از اسلام را در سروده‌های عاشورایی و آیینی‌اش پیش‌روی مخاطبان گذاشته است.»
اسماعیلی در پایان خاطرنشان می‌کند:«بر خلاف بسیاری از شاعران دینی امروز همچون خود من که به زور استفاده از کلمات دنبال آن هستیم که شعری عاشورایی و دینی بگوییم، زنده‌یاد قیصر اشعاری سرود که بی‌هیچ اغراقی تنها یک مرتبه خواندن آنها کافی است تا به عمق روح و جان خواننده نفوذ کند؛ اشعاری که در آنها حتی فراتر از تأکید مستقیم بر آموزه‌های دینی، در راستای بیان وجوه مشترک شیعیان و اهل تسنن هم کوشیده تا فتنه‌های دشمنان را در دور کردن مسلمانان از یکدیگر سرکوب کند.»

ایران آنلاین، 2 مرداد 1402

https://ion.ir/news/24865/