قرآن زیستی؛راز ماندگاری استاد شهریار

___________________________________________________________________________

«قرآن زیستی»، راز ماندگاری استاد شهریار

خبرگزاری میزان- رضا اسماعیلی هم‌زمان با روز «بزرگداشت شعر و ادب فارسی» و پاسداشت استاد شهریار، در یادداشتی به معرفی شعر و ویژگی‌ها و تكنیك‌های شعری محمدحسین بهجت تبریزی (شهریار) پرداخته و در اختیار پایگاه خبری حوزه هنری قرار داده است.

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری میزان، رضا اسماعیلی شاعر و منتقد ادبی در یادداشتی به معرفی و بررسی شعر شهریار پرداخته كه در زیر می‌خوانید:

  قرآن زیستی؛ راز ماندگاری استاد شهریار       

با نگاهی گذرا به آثار قله های شعر و ادب فارسی از جمله سنایی، عطار، مولانا، سعدی، حافظ، نظامی، صائب و از معاصرین استاد شهریار به خوبی می توان فهمید كه رمز ماندگاری آنان مانوس بودن با قرآن بوده است. سروده های اكثر بزرگان شعر و ادب پارسی  متاثر از آموزه های دینی است و رنگ و بوی قرآنی دارد و بسیاری از تلمیحات، تركیبات و تعبیرات آنان - به صورت مستقیم یا غیر مستقیم - با اقتباس یا الهام از این كتاب مبین و یا احادیث ائمه معصومین (علیهما السلام) می باشد.

راز ماندگاری استاد شهریار نیز حشر و نشر با قرآن و برخورداری از دانش و بینش قرآنی و وحیانی است.  شهریار چون در خانواده ای روحانی و قرآنی متولد شد، از كودكی با موسیقی روح نواز و معنوی آیات قرآنی مانوس بود، و ازمعارف ناب قرآنی بهره مند. خودش در این باره می گوید: «من شانس ادبی كه آورده ام، مدیون این هستم كه در ده بودم شش سال داشتم، الفبا را خوانده بودم می توانستم عبارات را بخوانم ولی معانی آن ها را نمی دانستم. در اتاق عمه ام كه ما زندگی می كردیم یك طاقچه بود و در آن طاقچه دو كتاب بود; یكی قرآن مجید و دیگری دیوان حافظ. من می رفتم این كتاب ها را باز می كردم و می آمدم، یك دفعه آیات قرآن را می خواندم و یك دفعه حافظ را. از اول مغزم پر شد با این كلمات موزیكال آسمانی قرآن مجید و اشعار حافظ به طوری كه وقتی بزرگ‌تر شدم شعرهای دیگر و هر چیز دیگری را كه می شنیدم می دیدم به نظرم سبك می آمد. عمده شانس من این است كه از اول با قرآن و حافظ شروع شد.»

استاد شهریار نیز همچون اكثر بزرگان شعر فارسی در سروده های خود (سه جلد فارسی و یك جلد تركی كه بالغ بر سی هزار بیت می باشد ) به تكریم قرآن و ترجمه و تفسیر منظوم آیات و مفاهیم والای قرآنی پرداخته است.

دیگر اینكه چون شهریار بسیار متاثر از حضرت لسان الغیب حافظ شیرازی بود، و تخلص خود را نیز با تفال به دیوان حافظ انتخاب كرده بود، و خودش در شعری گفته است: «هر چه دارم همه از دولت حافظ دارم»، به همین خاطر اشعار او همچون حافظ سرشار از تلمیحات و اشارات و دقایق قرآنی و وحیانی است.

می توان آغاز تحول عظیم روحی و اعتقادی شهریار و انزوای تدریجی اش را كه قرین كتابت قرآن نیز بود در حدود سال  1334  دانست ( در 49 سالگی ). كه به قول خودش: بت شكنی هایی بود كه به تائب شدن وی انجامید.

رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت اللّه خامنه ای، در مورد این دوره از زندگی استاد شهریار می فرمایند: «این شاعر نامی، یك دوره عرفانی و معنویِ بسیار زیبایی را با انس به قرآن و معنویات و خودسازی گذرانده است و سعی كرده باطن و معنویت خود را صفایی بخشد.»

تسلط  شهریار به زبان عربی و انس او با متون عربی به ویژه قرآن كریم، بدون شك در این تحول روحی موثر بود. استاد مهرداد اوستا هم در مورد انس شهریار با قرآن گفته است: «شاعر مداومتی بسیار در قرآن كریم، كه منشا فیض های بی كرانه و كرامات بی حصر و حد است داشته و همین كتاب [قرآن] كه آبشخور طبع همه حكماء و عرفا بوده است و از این پس تا دامن قیامت هم خواهد بود، تازگی و جزالتی به سخن استاد شهریار داده است كه وی را از دیگران ممتاز ساخته است.»

در ادامه مصداق هایی از این تاثیر پذیری را بیان می كنیم:

شهریار در غزل معروفی كه در مدح و منقبت مولی الموحدین حضرت علی ( ع ) سروده است ، به مضمون  آیه 55 سوره مباركه مائده اشاره می كند .خداوند در این آیه می فرماید : « جز این نیست كه ولى شما خداست و رسول او و آنان كه ایمان آورده‏اند، همان ایمان آورندگانى كه اقامه نماز و اداى زكات مى‏كنند در حالى كه در ركوع نمازند . »

شهریار همین مضمون را به صورت منظوم چنین بیان كرده است:

برو ای گدای مسكین در خانه علی زن

كه نگین پـادشاهی دهـد از كرم گدا را

***

نگین خاتم جم، در نماز می بخشند

نظـر به حُقّه ی رنـدان پـاكبـاز كـنید

شهریار در این دو بیت اشاره می كند به شأن نزول آیه 55 سوره مائده ، كه مربوط به بخشش انگشتر توسط امیر المؤمنین در حین ركوع به سائل است .

استاد شهریار مثنوی زیر را نیز با الهام از مضمون آیه 92 سوره آل عمران (لَن تنالُوا البِرَّ حتی تَنفِقُوا مِما تُحِبُونَ ... ) سروده است :

ولیكن هر چه باشد راه ، مشتاق                

بُوَد زاهد رهش انفــــــــاق، انفاق

وَ گــر خواهید این معنــی بدانید                

به قرآن « لن تنالوا البر» بخوانید

به « حتــی تَنفِقوا مِمـا تُحِبُون »                

كزین سودا نخواهید گشت مغبون

اشاره به مضمون آیه 100 سوره مباركه مائده در بیت زیر : « بگو ناپاك و پاك یكسان نیستند، هر چند فراوانی ناپاكان تو را به شگفت آورد، پس ای صاحبان خِرَد از خداوند پروا كنید تا رستگار شوید ».

حذر از معصیت كه قرآن گفت :                         

 اِتَقــــــــوالله یا اولـــــی الالباب

شعر زیر نیز با الهام از آیه 12 سوره ابراهیم «وَ علی الله فلیَتَوكلُ المتَوَكلین» سروده شده است :

گر دوستان به علم و هنر تكیه كرده اند                  

مـــــا را هنر نداده خدا جــــــــز توكلی

شعر شهریار در ستایش علامه امینی، و اثر سترگ او« الغدیر » نیز به نوعی ترجمه منظوم آیه تطهیر است كه به پاكی اهل بیت از هر گونه خطا و لغزش اشاره دارد :

كار وصی چون نبی (ص)، امر الهی بُود

«شَور» در آن خلق را ، سر به سَقَر كوبدا

امر گر از خلق بود ، شَور در آن جایز است

امر خدا خلق را ، شَور به سر كوبدا

مظهر «تطهیر» حق، با چو منی گو یكی ست

آهن سرد اینقدر ، كس به هدر كوبدا

شهریار در بیت :

هل أتی نازل در شأن بتول عذرا ست

مرحــــــبا مهبط تنزیل خـداوند حـكیم

به سوره انسان كه به نام های «دهر» و«هل أتی» نیز شهرت دارد، نظر دارد كه یكی از مشهور ترین آیات را در شأن اهل بیت پیامبر ( ص )  یعنی (حضرت علی، حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسین ) در خود جای داده است .

یا در شعر   « جوال نُخوَت » كه می گوید :

عنكبوتستیم و ابدان چون بُیوت

اوهَنَ الابیات ، بَیتُ العَنكبوت

به آیه ( 41 ) سوره عنكبوت اشاره دارد : مَثَلُ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ أَوْلِیَاء كَمَثَلِ الْعَنكَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَیْتًا وَإِنَّ أَوْهَنَ الْبُیُوتِ لَبَیْتُ الْعَنكَبُوتِ لَوْ كَانُوا یَعْلَمُونَ (مثل كسانى كه غیر از خدا براى خود سرپرست و یاور برگرفته‏اند ، مثل عنكبوت است ، و بدون شك سست‏ترین خانه‏ها خانه عنكبوت است . )

 گاهی نیز شهریار  مضمون روایات و احادیث را به نظم كشیده است . برای مثال شعرزیر ترجمه منظوم حدیثی از رسول اكرم ( ص ) است كه فرموده است :  « كسی كه بغض من و علی را در سینه دارد ، وارد بهشت نمی شود . »

چو بی مهر ولی شد ، چیست ایمان ؟

چـراغی كش فـرو خـشكید روغن

نـیـابـد حـاسـد مــا بـوی جـنـت

مگر اشـتر رود در چـشـم سـوزن

شهریار در بیت زیر نیز اشاره به مضمون آیه 70 سوره مباركه اسراء دارد :

از ازل خلعت تشریف به دوش تو و من                  

تا ابد آیت تكریم به شأن من و توست

خداوند در آیه 70 سوره اسراء می فرماید : به یقین فرزندان آدم را كرامت دادیم و آنان را در خشكی و دریا ( بر مركب هایی كه در اختیارشان نهادیم ) سوار كردیم و به آنان از نعمت های پاكیزه روزی بخشیدیم و آنان را بر بسیاری از آفریده های خود برتری كامل دادیم .

جان كلام آن كه راز ماندگاری شهریار را همچون حافظ  باید در « قرآن زیستی » او دانست. چرا كه شهریار عاشق و پرورش یافته مكتب قرآن بود و شعرهای او نیز تجلی گاه و گنجینه آیات قرآنی و آموزه های اخلاقی و عرفانی ست.

به عنوان حسن ختام یكی از توصیه های قرآنی استاد شهریار را نقل می كنم و رشته كلام را كوتاه . وقتی از استاد شهریار درخواست می شود كه چند كلمه ای به عنوان اندرز برای جوانان بیان كنند، در پاسخ می گویند: «قرآن می فرماید: وَ أعتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جمیعا، همگی به ریسمان الهی چنگ بزنید. توسل به حبل الهی در مقابل قضا و قدر. باید امر به معروف و نهی از منكر كنیم كه جهاد دائمی است و صبر هم بكنیم كه ناملایمات برطرف بشود .»

 خبرگزاری میزان

http://www.mizanonline.ir/fa/news/222019/