ضرورت جهانی سازی «گفتمان عاشورایی»

_______________________________________________________________________________________________________________________________________

گفتاری در اهمیت شعر آیینی به عنوان رسانه ای جهانی در نمایاندن عظمت قیام عاشورا

ضرورت جهانی سازی «گفتمان عاشورایی»

.

بی هیچ تردیدی، در عاشورا شاهد تقابل و رویارویی دو اسلام هستیم: اسلام نبوی و اسلام اموی.

پس از رحلت پیامبر اکرم(ص)، رفته رفته اسلام «نبوی» که در وجود قرآن ناطق علی(ع) متجلی بود، به حاشیه رفت و با شروع جریان خلافت، اسلام در تحولی معکوس و سیری قهقرایی، از «امامت» به «خلافت» و «سلطنت» تبدیل شد. قیام حسینی، عکس العملی به این انحراف آشکار بود. اعتراض به فاصله گرفتن از آموزه های اصیل نبوی و فرو افتادن اسلام در دامچاله برداشت های قدرت طلبانه، عامیانه و سطحی از دین. برداشت هایی ابزاری، آمیخته به خرافه و گزافه برای تحکیم و تثبیت «اسلام اموی».

عاشورای حسینی پاسخ به یک ضرورت تاریخی برای بازگشت به اسلام اصیل نبوی و احیای آموزه های توحیدی بود. از همین رو، رسالت امروز ما ترجمان و بازتولید این آموزه ها است؛ آموزه های انسان سازی که تضمین کننده «حیات طیبه» و زمینه ساز بلوغ و بالندگی جامعه اسلامی است. ارزش هایی همچون توحید و یکتاپرستی، آزادگی، حق جویی، عدالتخواهی، ظلم ستیزی و مظلوم نوازی؛ ارزش هایی که ظرفیت و قابلیت «جهانی سازی» را دارند، ارزش هایی که با اشاعه و ترویج آن نمی توان «گفتمان عاشورایی» را جهانی سازی کرد.

با توجه به ضرورت جهانی سازی گفتمان «عاشورایی»، در این نوشتار به تبیین و تحلیل این ضرورت تاریخی می پردازیم.

با بررسی دوره های مختلف تاریخی، به سهولت می توان دریافت که شعر و ادبیات، متاثر از تحولات سیاسی و اجتماعی زمانه خویش است. در آیینه ادبیات هر عصری، می توان سیمای منظومه سیاسی و اجتماعی آن عصر را به تماشا نشست. با عنایت به این نکته، بی هیچ تردیدی باید گفت که راهپیمایی باشکوه اربعین، به عنوان یک واقعه تاثیر گذار اجتماعی، زمینه ساز خلق و آفرینش آثاری قابل تامل در روزگار ما شده است؛ آثاری که بیانگر تاثیرپذیری غیر قابل انکار شاعران از این همایش عظیم است.

راهپیمایی اربعین - به عنوان یک پدیده برون متنی - بر متن ادبی روزگار ما تاثیر گذاشته و انگیزه سرایش اشعار فراوانی با موضوع عاشورا و قیام حسینی شده است. به عبارت دیگر، حرکت عظیم اربعین، گفتمان ادبی شعر معاصر را تغییر داده و روحی حماسی در کالبد شعر دینی و آیینی ما دمیده است.

شعر اربعین به مثابه یک رسانه قدرتمند، در انتقال پیام های انسانی عاشورا به جهان معاصر نقش بسزایی داشته است. شعر اربعین، با گفتمان ظلم ستیزانه خود، لرزه مرگ در جان و جهان ظالمان افکنده است.

اگر شاعران عاشورایی حقیقت عاشورا و حماسه بی بدیل حسینی را دریابند و در مسیر رونمایی از این حقیقت روشن گام بردارند، شعر اربعین می تواند در بازتولید گفتمان «جهانی سازی عاشورا» نقش تاثیر گذاری داشته باشد. یکی از رسالت های بزرگ شعر عاشورایی و اربعینی، به اهتزاز درآوردن پرچم توحید و یکتاپرستی، دعوت به عبودیت و بندگی و پیراستن جان و جهان دین از خرافه ها و گزافه هاست. شاعر اصیل عاشورایی باید به این دقایق و ظرایف معنوی توجه داشته باشد و دین را از گزند اژدهای هفت سر «خرافات» و «تحریفات» در امان نگاه دارد.

.

تقویت گفتمان «فرامذهبی»

بی هیچ شکی، شعر اربعین نیز فرزند رشید «شعر عاشورا» است، با این تفاوت که رسالتی بزرگ تر و جهانی تر بر دوش دارد.

از همین رو باید گفتمانی «فرامذهبی» داشته باشد و مردم آزاده جهان را - از هر دین و مسلکی - مخاطب خویش قرار دهد. رسالت شعر اربعین «تمدن سازی» است.

نکته مغفول مانده و فراموش شده در حوزه شعر عاشورایی، بی مهری و بی اعتنایی به «مخاطب جهانی» است. شعر عاشورایی در روز و روزگار ما، متاعی است که صرفا برای مصرف داخلی تولید می شود و خروجی مناسبی ندارد. درست مثل جزیره ای که امکانات محدود آن فقط نیازهای ساکنان جزیره را تامین می کند و کانال های ارتباطی آن با جهان - حتی جهان اسلام - قطع است.

بی هیچ گونه اغراقی، دایره مخاطبان شعر عاشورا، به مسلمانان - و متاسفانه در مواردی فقط به اهل تشیع - محدود می شود. به این معنا که خوانش این شعر حتی برای اهل تسنن نیز جاذبه ای ندارد!

علت این امر محدود بودن افق دید و خلاصه کردن دایره مخاطبان «شعر عاشورا» به اهل تشیع است. در این شعر، شاعر فقط با هم مذهبان و هم مسلکان خویش به گفتمان می پردازد و با این فرض که همه مخاطبانش خودی اند، ضرورتی به توضیح واضحات - معرفی اباعبدالله(ع) و تبیین فلسفه و اهداف متعالی قیام عاشورا - نمی بیند. به این معنا که شاعر به مجالس عزاداری امام حسین(ع) تنها به چشم یک دورهمی مذهبی برای کسب ثواب و گرفتن شفاعت نگاه می کند، از همین رو بزرگ ترین رسالت خود را در سرودن شعر عاشورایی، تحریک احساسات مخاطب می داند.

.

نگاه تبیینی، تحلیلی به عاشورا

از همین رو، به جای پرداختن به اصل مساله (تبیین شخصیت امام و اهداف قیام)، با استناد به روایات و احادیث سوگ محور، بیشتر به دنبال تحریک احساسات و گرفتن اشک از جمعیت است و این امر کاملا بدیهی است. چنان که هیچ مداحی نیز برای شرکت کنندگان در مجلس ترحیم، به بیان بیوگرافی متوفی نمی پردازد. چون بر این واقف است که همه شرکت کنندگان در مجلس، در شمار خویشاوندان نسبی و سببی متوفی هستند.

در شعر عاشورا نیز پاسخ به این سوال که «امام عاشورا که بود و برای چه قیام کرد؟» برای کسانی که هم قبله و هم قبیله اند، چندان ضرورتی ندارد. از همین رو شاعر عاشورا، فقط و فقط در مسیر «گریستن» بر این مصیبت گام برمی دارد و تلاشی برای گشودن چشم مخاطب خویش برای «نگریستن» به وجوه معنوی، حماسی و عرفانی این حماسه نمی کند.

در شعر اربعین اما، شاعر باید افق دید خود را گسترش دهد و بنا را بر این بگذارد که برای مخاطبی سخن می گوید که هیچ شناختی از امام عاشورا و قیام کربلا ندارد. استاد سیدمهدی شجاعی در کتاب ارزشمند «خون خدا» در این مسیر خجسته گام برداشته است.

شجاعی در کتاب «خون خدا» که تفسیر و ترجمه هنرمندانه «زیارت عاشورا»ست، با فرض اینکه کتاب خود را برای مخاطبانی می نویسد که ممکن است تاکنون حتی نام مبارک امام حسین را نشنیده باشند، به روایت پرده به پرده این مینیاتور باشکوه الهی و بازخوانی آنچه در عاشورا بر امام و یاران وفادارش گذشته است، می پردازد. او در فرازی از مقدمه ای که بر این کتاب نگاشته است، چنین می گوید: «مخاطب این یادداشت شمایید که از حسین و عاشورا و کربلا هیچ نمی دانید...

شما که از سوگواری و عزاداری هرساله جماعتی از مردم جهان به حق تعجب می کنید.

شما که از زیارت دسته جمعی یا راهپیمایی هماهنگ چند میلیون نفر در یک تاریخ (اربعین) و در یک مسیر و یک جهت، دچار سوال، ابهام، استفهام و اعجاب و شگفتی می شوید؛ سوال و اعجابی که کاملا بجا و درست است.

آن کسی که رفته و رفتنش جهانی را به سوگ نشانده، که بوده و چه محبوبیت عمیق و گسترده و بی نظیری در میان مردم مختلف با فرهنگ ها و ملیت های متفاوت داشته که تعزیتی این چنین را به یادگار گذاشته؟ این سوالی بجا و طبیعی و پرسیدنی است...»

و این کاری بدیع و ضرورتی مغفول مانده در حوزه شعر عاشوراست که برای پایان دادن به انزوای شعر و شاعران عاشورایی و جذب مخاطبان جهانی به آن نیاز داریم. اینکه بگوییم: «امام حسین که بود؟ چه کرد؟ چرا در کربلا تنها ماند؟ و چگونه به شهادت رسید؟» و این رسالت بزرگی است که «شعر اربعین» باید در مسیر تحقق آن گام بردارد.

.

ما برای «وصل» کردن آمدیم

شعر اربعین - پیش و بیش از پرداختن به بازماندگان - باید در مسیر تمدن سازی گام بردارد و گفتمان عاشورایی را جهانی کند. از این منظر، تفکیک شعر عاشورایی از شعر اربعینی چندان ضرورت ندارد.

شعر عاشورا و اربعین هم ریشه اند و باید مکمل همدیگر باشند. ما باید در حوزه شعر آیینی بیشتر به «وصل» بیندیشیم، نه «فصل». سیرت و حقیقت شعر عاشورایی و اربعینی یکی است.

ایران آنلاین

https://www.magiran.com/article/4337381